Jan Kochanowski – wszystko co warto wiedzieć o jego życiu i twórczości

Związany z mazowieckim Czarnolasem prekursor polskich fraszek oraz trenów. Przez wielu uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę okresu renesansu. Wybitny twórca, humanista, mawia się, iż Kochanowski ukształtował literacką polszczyznę. Swoje utwory często wzorował na myślach starożytnych filozofów.

Życiorys wielkiego twórcy

Dom rodzinny

Jan Kochanowski urodził się w Sycynie- małej wiosce, należącej dziś do województwa Mazowieckiego. Wieś ta od 1525 roku należała do rodziny Kochanowskich(zakupiona została przez ojca poety- Piotra). Oficjalnie przyjęto, że Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku, choć niektóre źródła podają 1532 rok. Wywodził się z dosyć zamożnej rodziny. Był synem Anny Białaczowskiej- odznaczającej się wysoką inteligencją kobiety oraz Piotra Kochanowskiego- prawnika i sędziego z herbu Korwin. Jan posiadał jedenaścioro rodzeństwa, w tym jedna siostra i brat z pierwszego małżeństwa ojca. Panujące w domu dobre warunki materialne z pewnością przyczyniły się do ukształtowania młodego umysłu Jana.

Edukacja

Ten niezwykły poeta rozpoczął swoją edukację w 1538 roku. Nie jest jednak dokładnie znane w jaki sposób zdobywał wiedzę. Możliwe, że pobierał prywatne nauki u Jana Sylwiusza z Sieciechowa, bądź uczęszczał do szkoły parafialnej w Zwoleniu. Niewykluczone także, że edukował się u benedyktynów w Sieciechowie. Następna wzmianka o pobieraniu edukacji przez Kochanowskiego pochodzi dopiero z 1544 roku. W metrykach wydziału sztuk wyzwolonych Akademii Krakowskiej widnieje zapis jakoby Jan Kochanowski rozpoczął tam studia. Brak jednak danych dotyczących rezultatów pobieranej nauki. Po śmierci ojca swą edukację kontynuował w Królewcu oraz Padwie. W latach 1551-1552 oraz 1555-1556 Kochanowski przebywał w Królewcu, gdzie związany był z dworem księcia pruskiego, a polskiego senatora- Albrechta. W latach 1552-1555, 1556-1557 oraz 1558-1559 Jan studiował w Padwie. Nabył tam szeroką wiedzę z zakresu filozofii oraz literatury. Przebywając we Włoszech rozpoczął także tworzyć po łacinie. Studiował tam pod czujnym okiem wybitnych humanistów, jak np. Bernardino Tomitano, czy też Francesco Robortello. To właśnie podczas pobytu we Włoszech- kolebce renesansu Jan Kochanowski pochłonął renesansowe idee. Podczas podróży przez Francję spotkał się z najwybitniejszym francuskim poetą renesansowym- Pierrem Ronsardem. Kochanowski podjął wówczas decyzję o pisaniu w języku ojczystym. Jest to także okres w którym powstał hymn “Czego chcesz od nas Panie”.

Kariera dworska

W 1559 roku po powrocie do kraju Kochanowski rozpoczął karierę jako dworzanin u arystokratycznych rodzin: Tarnowskich, Firlejów, Tęczyńskich. Następnie dzięki pomocy biskupa Myszkowskiego, w 1563 roku został sekretarzem królewskim Zygmunta Augusta. Kochanowski towarzyszył królowi m.in. podczas manewrów wojskowych na Litwie oraz na sejmie unijnym w Lublinie. Stosunek Jana Kochanowskiego do ówczesnego króla nie jest do końca znany. W pozostawionym po Kochanowskim piśmiennictwie znaleźć można zarówno wyrazy aprobaty wobec króla jak i rozczarowania. Po śmierci Króla Augusta Jan Kochanowski został zwolennikiem Henryka Walezego. Jednak po jego ucieczce z kraju wycofał się z życia na dworze królewskim. Kariera dworska choć nie do końca udana, to znacznie poszerzyła majątek Kochanowskiego. Warto także wspomnieć o świeckiej karierze kościelnej Jana. Otrzymał on probostwo w Poznaniu oraz Zwoleniu. Wszystko to za sprawą biskupa Piotra Myszkowskiego, który się za nim wstawił. Jan Kochanowski pełniąc funkcje proboszcza pobierał dziesięcinę z wsi szlacheckich oraz gruntów miejskich. Z pozyskanych zysków opłacał kapłanów, którzy pełnili obowiązki duszpasterskie.

Poglądy religijne

Poeta w swoim życiu nigdy nie kwestionował istnienia Boga. Wręcz przeciwnie, jedną z pierwszych pieśni autorstwa Kochanowskiego była modlitwa “Czego chcesz od nas Panie, za twe hojne dary”, która wydana została w 1562 roku. Utwór uznano jako manifestacje boskiej doskonałości.

Życie prywatne

Po odejściu z dworu królewskiego Jan Kochanowski osiedlił się w Czarnolesie, w majątku odziedziczonym po ojcu. Było to w pobliżu rodzinnej Sycyny. To tam powstało najwięcej dzieł poety. W 1575 roku ożenił się z Dorotą Podlodowską, z którą to doczekał się sześciu córek(trzy z nich zmarło w dzieciństwie) i syna(narodzonego już po śmierci poety). Okres czarnoleski mimo, że najbardziej twórczy dla artysty to naznaczony tragediami. Sielanka życia rodzinnego przerwana została niespodziewaną śmiercią jednej z córek- Urszulki. Zmarła ona prawdopodobnie na Tyfus, w wieku zaledwie 2,5 lat. Poeta gorycz i ból po stracie ukochanego dziecka przelał na papier i tak powstały słynne Treny. W niedługim czasie po odejściu Urszuli zmarła także druga córka Hanna. Sam poeta zmarł nagle 22 sierpnia 1584 roku. Nie są znane dokładne okoliczności śmierci. Jednak dostępne źródła podają, iż najpewniej był to zawał serca lub udar mózgu. W chwili śmierci miał zaledwie 54 lata. Przebywał wówczas w Lublinie, gdzie przybył do króla. Uroczystości pogrzebowe poety odbyły się także w Lublinie, a uczestniczył w nich nawet sam król Stefan Batory. Zwłoki Kochanowskiego zostały złożone w kaplicy kościoła w Zwoleniu, obok rodziców poety. Do dziś znajduje się tam ich nagrobek.

Dorobek artystyczny

Jan Kochanowski to bez wątpienia najwybitniejszy poeta polskiego renesansu. Zasłynął przede wszystkim tym, iż przeniósł na grunt polski nowe gatunki literackie, zaczerpnięte z krajów do których podróżował. Jest autorem sporej ilości fraszek, pieśni, a także poematów. Po śmierci córki napisał Treny. Zajmował się także przekładem psalmów biblijnych. Psałterz Dawidów zawdzięczamy właśnie Janowi Kochanowskiemu. Jest autorem 611 utworów. Są to utwory o różnej długości oraz budowie. Najkrótsze- dwuwersowe fraszki, najdłuższe to “Odprawa posłów greckich” (605 wersów) oraz poemat “Szachy”(602 wersy). W sumie w swoich utworach zastosował aż 15 formatów wierszowych!

Twórczość artysty

W swojej twórczości Jan Kochanowski zawiera wszystkie problemy epoki. Utwory te nasycone są filozoficzną zadumą nad ludzkim losem, problemami politycznymi i społecznymi. Odwołuje się do tematu życia dworskiego a także ziemiańskiego. Zgodnie z renesansowym trendem artysta tworzył głównie w języku polskim. Uznaje się, iż swoimi utworami przyczynił się do jakościowej przemiany języka polskiego. Polszczyzna Kochanowskiego i ta którą posługiwano się po nim jest nieco inna niż wcześniejsza. Była to pewnego rodzaju gwałtowna rewolucja językowa. Jan Kochanowski był niezwykle świadomy swojej roli poety w literaturze polskiej. W swoim etosie twórcy zaznaczył, że talent, który jest darem od Boga i przywilejem jest zarazem obowiązkiem i cierpieniem. W poemacie “Muza”, który prawdopodobnie powstał około 1570 roku zaznaczył wiarę w nieśmiertelność własnej poezji oraz poczucie misji względem świata. Mawia się, że Jan Kochanowski jest twórcą polskiej poezji. Przyczynił się do utrwalenia większości miar polskiego wiersza sylabicznego. To także on wyprowadził polszczyznę z cienia języka mówionego i wprowadził ją do piśmiennictwa. Jego poezja ujawnia bogactwo języka polskiego. Łączył poetykę renesansową z założeniami tradycji antycznej. Stał się poetą uniwersalnym. Jego wielkość jako poety w świecie literackim jest niepodważalna. Większość z utworów jest powszechnie znana po dzień dzisiejszy, a niektóre frazy przeniosły się do języka potocznego. Między twórczością Jana Kochanowskiego a jego literackimi poprzednikami widnieje ogromna przepaść pod względem kunsztu poetyckiego jak i wagi poruszanych w twórczości tematów. Do pojawienia się Adama Mickiewicza historia literatury nie wskazuje na większą osobowość literacką niż Jan Kochanowski.

Fraszki

Jan Kochanowski to autor 301 fraszek, czyli krótkich utworów poetyckich, których celem jest obśmianie ludzkich wad oraz skłonności. Fraszki Kochanowskiego odznaczają się dużą różnorodnością tematyczną. Autor często obśmiewa w nich dworskie sytuacje, ale także zawiera poważne tematy jak np. refleksja dotycząca śmierci za ojczyznę. Najpopularniejsze fraszki Kochanowskiego to m.in.: “Na lipę”, “Na zdrowie”, “O żywocie ludzkim”, “Do snu”, “O miłości”.

Treny

Jan Kochanowski napisał cykl 19 utworów, które tworzą Treny. Powstały one na przełomie 1579-1580 roku. Podmiot liryczny w Trenach przeżywa ból po stracie dziecka. W utworach zwraca się do zmarłej Urszulki- “WIelkieś mi uczyniła pustki w domu moim”. Dziewiętnaście utworów tworzących Treny Kochanowskiego było niezwykle nowatorskim rozwiązaniem, gdyż zgodnie z tradycją tren to pojedynczy utwór. Treny Kochanowskiego nasycone są żałobą, poczuciem bezradności oraz rozpaczy.

Pieśni

Kochanowski przez całe swoje życie napisał w sumie 59 pieśni. Zawiera w nich głównie refleksje nad życiem. Są to utwory patriotyczne, miłosne i biesiadne, ale także jest w nich miejsce na chwalenie Boga. Najbardziej wszystkim znana z pewnością jest pieśń XXV “Czego chcesz od nas, Panie”, która obecnie jest uznawana za jedno z najwybitniejszych dzieł polskiej liryki i stanowi pieśń liturgiczną. Wykonywana w kościołach po dzień dzisiejszy. Innym przykładem równie znanej pieśni jest Pieśń świętojańska o Sobótce, składająca się z 12 wierszy.

Dramat

“Odprawa posłów greckich” to dramat autorstwa Jana Kochanowskiego wyrażający niepokój o przyszłe losy ojczyzny w związku z ostatnimi latami panowania Zygmunta Augusta oraz okresami bezkrólewia. Autor w utworze ukazuje dramat ginącego państwa. Używając metafory Troi ukazuje realia polskiej sytuacji politycznej z XVI wieku. Według niego największe problemy jakim ulega państwo to nierozwaga rządzących, przekupstwo, lekceważenie głosu inteligentnych i szlachetnych obywateli.

Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie

W 1961 roku zostało otwarte Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. Znajduje się ono w klasycystycznym dworze, pochodzącym z XIX wieku. Jest to 6 sal muzealnych z ekspozycją typu biograficznego. W muzeum zgromadzone zostały dzieła poety, liczne opracowania na temat jego życia jak i twórczości oraz związane z nim pamiątki. Integralną część muzeum stanowią badania dotyczące potomków Jana Kochanowskiego, popularności dzieł Kochanowskiego w XVI-XVIII wieku oraz historii czarnoleskiego majątku. Wśród eksponatów muzeum znaleźć można elementy ceramiczne, drzeworyty, gobeliny, medale. Ponadto sale muzealne obfitują w obrazy, rzeźby i płaskorzeźby oraz meble charakterystyczne dla okresu życia Kochanowskiego. Muzeum to można zwiedzić z przewodnikiem, który dogłębnie przybliży historię życia i twórczości tego wybitnego polskiego poety. Na oficjalnej stronie internetowej muzeum znaleźć można także galerie audio i video, gdzie zamieszczone są miedzy innymi utwory Kochanowskiego czytane przez znakomitych polskich lektorów i aktorów.

Jan Kochanowski- ciekawostki o życiu prywatnym i twórczości

Początkowo, Jan Kochanowski tworzył poezję w języku łacińskim, dzieła te zostały opublikowane i wydane dopiero pod koniec jego życia w tomach Lyricorum Iibellus oraz Elegiarum.
Jan Kochanowski brał udział w obradach sejmu walnego w 1569 roku w Lublinie.
W 1984 roku odbył się symboliczny pogrzeb poety.
Rzekoma czaszka poety przez lata przechodziła z rąk do rąk. Jak się ostatecznie okazało w rzeczywistości należała ona do kobiety, prawdopodobnie żony Kochanowskiego.
Istnieją spekulacje na temat istnienia słynnej z Trenów córki Kochanowskiego- Urszulki. Informacje o jej życiu czerpane są jedynie z dzieł autora. Brak zewnętrznych źródeł potwierdzających jej istnienie. Jednak nie istnieje także stanowczy dowód temu zaprzeczający.
Autor w wielu swoich dziełach nawiązywał do Boga.
Żona Kochanowskiego- Dorota Podlodowska wywodziła się z sandomierskiego rodu szlacheckiego.
Malarz Jan Matejko Namalował w 1862 roku obraz zatytułowany “Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki”. Obraz jednak zaginął i po dzień dzisiejszy zachowany jest jedynie jego szkic akwarelowy.
Po 400 latach od napisania Treny Kochanowskiego stały się najlepiej sprzedawanym tomikiem poezji w Stanach Zjednoczonych.